La diaspora albanese in Italia
Arianne Ghersi intervista Alban Daci
Sono ben note al grande pubblico le immagini delle navi di migranti albanesi che sbarcavano in Puglia negli anni 90. Cosa è cambiato nel fenomeno da allora? Quali sono le caratteristiche principali della diaspora presente in Italia?
Gli eventi dell’agosto 1991 nel porto di Bari ed in tutta Italia sono epocali per portata e fenomeno, quindi per comprenderli al meglio mi sono basato sugli articoli del quotidiano italiano “Corriere della Sera” dal 7 al 14 agosto. Sono passati molti anni da quando gli albanesi hanno rotto l’isolamento di un regime crudele per prendere la strada verso le coste italiane, come opportunità di partire per una vita migliore, ma anche come simbolo della conquista di una delle libertà fondamentali che era stata loro negata per quasi 40 anni, per muoversi liberamente verso nuove opportunità. Naturalmente, essendo ora in una situazione sociale migliore, o hanno dimenticato quei ricordi come parte di un mondo che non esiste più, oppure cercano di dimenticarli pensando con nostalgia e vivendo con orgoglio i loro successi dopo un lungo e difficile processo di integrazione nei paesi in cui si sono stabiliti per costruire il loro futuro e quello dei loro discendenti. Mentre altri, nati più tardi in Italia, appartengono alla generazione che non ha vissuto quegli eventi, forse semplicemente li ha sentiti come storia.
Per comprendere la portata degli eventi di agosto, ho fatto riferimento al prestigioso quotidiano italiano “Corriere della Sera” scrivendo l’ultimo capitolo del mio libro dedicato all’immigrazione albanese in Italia intitolato: “Anch’io un immigrante, come voi”. Ho dedicato tanti anni all’immigrazione albanese in Italia ed il primo articolo l’ho scritto e pubblicato appena arrivato in Italia nel 2004. Per il mio costante impegno per gli albanesi in Italia ho ricevuto dal Presidente del Consiglio Rama il titolo: “Ambasciatore della Nazione”.
Nel mio libro si trovano le mie opinioni, posizioni, storie vissute in primis ma anche di altri ed anche studi sull’immigrazione albanese in Italia. Sono molto contento di aver pubblicato questo libro in un momento cruciale dell’Albania che sta completando il percorso verso la sua piena adesione all’Ue e posso dire che, probabilmente, è tra i primi libri che si pubblica in Albania che tratta l’immigrazione albanese in Italia. La prefazione è scritta dal Flutra Açka, scrittrice molto nota in Albania e non solo.
Penso che ci siano due tappe storiche dell’immigrazione albanese, quelli degli Arberesh che si possono considerare “Diaspora” e la seconda fase che inizia proprio negli anni ’90, dopo il crollo del Regime Comunista. Per quelli dopo gli anni ’90, a mio avviso è presto parlare di “Diaspora” perché vanno e vengono spesso in Albania e tanti di loro ancora non hanno la cittadinanza italiana. Gli immigrati albanesi sono la comunità forse più integrata in Italia. Tanti di loro sono uomini di successo come imprenditori e molti altri sono laureati, confermandosi notevoli professionisti come avvocati, giornalisti, medici, infermieri, ingegneri, commercialisti, ballerini, fisioterapisti e, ultimamente, tanti di loro sono anche parte della vita politica, eletti come rappresentanti a livello locale. Il contributo degli immigrati albanesi per le loro famiglie e l’economia albanese in tutti questi anni è stato fondamentale, sia con gli investimenti diretti ma anche con i soldi spediti in aiuto alle famiglie. Penso che il mio libro sia un bel testamento per le nuove generazioni per non dimenticare il passato, ma anche di sentirsi orgogliosi del futuro. L’Italia è la seconda Patria per tutti noi e siamo riconoscenti per l’ospitalità ma anche per le opportunità che ci ha offerto.
I legami tra Italia ed Albania sono fatti noti. Essendo un esponente del PD albanese, potrebbe dare un quadro della politica interna? Quali sono i principali partiti? Edi Rama rispecchia effettivamente le esigenze e le volontà del popolo?
Il PD (Partito Democratico) dell’Albania è sicuramente l’unica nelle democrazie dell’Occidente ad essere di destra, ciò è conseguenza della storia e degli eventi degli anni ’90. Il crollo del Regime Comunista, che era uno tra i più spietati del Pianeta, tanto da non poterlo paragonare alla Corea del Nord di oggi, oppure lo “Stalinismo”. Tante le sollevazioni di studenti e semplici cittadini:
si sono radunandosi in grandi proteste note negli anni novanta contro il Regime chiedendo libertà, “l’Albania come l’Europa”, democrazia, perciò il partito fondato da loro doveva chiamarsi Partito Democratico e doveva essere di destra, perché la sinistra era il simbolo del periodo oscuro del Regime. Il leader storico ed attuale del PD è Dr. Berisha che ha dominato la vita politica dell’Albania dopo gli anni novanta fino ai giorni nostri. Dopo le elezioni del 2013, dove il PD ha perso nei confronti del PS con il Presidente Rama, Berisha annuncia le dimissioni con un segnale di ritiro dalla vita attiva politica, rimanendo però come deputato. Così si apre la nuova corsa per il nuovo capo del PD e si presentano due figure giovani anagraficamente e sotto il profilo di esperienza istituzionale: Sokol Oldashi e Lulzim Basha. Quest’ultimo vince e rimane capo del PD e dell’Opposizione, riconfermandosi di nuovo dopo le elezioni del 2021, quando il PD ottiene il miglior risultato elettorale di sempre ma non diventa maggioranza per le modalità del nuovo Codice Elettorale. Il Dipartimento di Stato Americano dichiara Sali Berisha persona non grata il 19 maggio 2021 per aver commesso “atti di corruzione, come appropriazione indebita di fondi pubblici e ingerenza nei processi pubblici, incluso l’uso del suo potere a proprio vantaggio e per arricchire i suoi alleati politici e i suoi familiari”. Il 9 settembre 2021, con una dichiarazione pubblica in qualità di capo del PD, Lulzim Basha sospende Sali Berisha dal gruppo parlamentare del PD fino al chiarimento della situazione.
Inizialmente Sali Berisha dichiarava che questa fosse una sua questione personale, promettendo di tenere la distanza dal coinvolgimento del PD, ma dopo la decisione di Basha, inizia dei tour su tutto il territorio incontrando propri sostenitori e membri del partito. Così, di fatto, si crea una frammentazione con due PD: quello di Berisha non ufficiale e quello ufficiale con presidente Basha.
Il PD entra in una grave crisi interna per la questione della leadership, finendo la causa in Tribunale. Basha non riesce a gestire la situazione e la stabilità del partito; dopo alcuni tentativi perde la causa in Tribunale, rimanendo leader legittimo del PD Sali Berisha che annuncia il suo ritorno. Prima della crisi del PD, avevo fondato per la prima volta la sezione del PD a Genova ed ero membro del Consiglio Nazionale. Non accettando il ritorno di Berisha, sostenni Basha come un nuovo modello che serviva non solo per il PD, ma anche per governare l’Albania. L’ho sostenuto fino a quando non perse la causa giudiziaria come leader legittimo del PD.
Non accettai di reintegrarmi nel PD di Berisha dando le mie dimissioni dall’impegno della vita politica. Perciò, adesso non sono più parte del PD di Berisha, ma rimango sempre una voce importante pubblica d’opposizione.
Rama è il presidente del Consiglio più lungimirante della storia della transizione albanese, ha vinto le ultime elezioni e ha appena formato il suo quarto governo per la quarta volta. Edi Rama è presidente del consiglio dell’Albania dal 2013. Le elezioni elettorali in Albania sono state sempre contestate dalla parte che perde, però finché Rama vincerà le elezioni, oltre le contestazioni dell’Opposizione e finché riuscirà a riconfermare la maggioranza, vuol dire che Lui rispecchia l’Albania, perché sono i cittadini che lo votano e lo confermano. Edi Rama è il leader più influente, non solo dentro il suo partito, ma anche a livello nazionale. Sembra che il suo obiettivo sia la piena adesione dell’Albania all’Ue entro il 2030 e sono stati fatti passi importanti in quanto l’Albania ha aperto la maggior parte dei capitoli di adesione (solo 5 capitoli sono ancora da aprire). Durante gli anni del governo, alcuni suoi membri del Consiglio hanno avuto problemi con la giustizia finendo indagati, condannati ed ex suo Vice Presidente del Consiglio, Arben Ahmetaj è un ricercato internazionale. La giustificazione di Rama è sempre stata che la responsabilità penale sia una responsabilità individuale ed ognuno debba affrontare la giustizia per le sue azioni. Attualmente è in prigione anche il sindaco di Tirana, Erjon Veliaj, una figura promettente per la guida futura del PS (Partito Socialista). La novità assoluta del nuovo governo di Rama è, per la prima volta, la creazione di un ministero di intelligenza artificiale che si chiama “Diella”.
Quali sono i possibili scenari inerenti la geopolitica internazionale che potrebbero coinvolgere l’Albania?
L’Albania ha un ruolo cruciale per la pace e la stabilità con i vicini e questa è stata da sempre la sua linea della politica regionale. Grazie anche al rapporto personale di Rama e Meloni ci sono ottimi legami bilaterali, l’Italia è il partner più importante per il flusso commerciale. L’Albania ritiene strategici e di primo piano i rapporti con gli Usa: come membro della Nato si è impegnata, assieme agli altri membri, a fianco dell’Ucraina. L’Albania, come membro della Nato, ha un contingente militare sotto la direzione del KFOR in Kosovo e partecipa a tante missioni all’estero per la sicurezza. Gli scenari dell’Albania sono connessi fortemente con gli scenari dell’Ue grazie alla sua politica di integrazione e con quelli della Nato in quanto membro. Perciò l’Albania non ha e non può percorrere percorsi diversi da quelli intrapresi dal resto dell’Occidente.

Publiku i gjerë është i njohur me imazhet e anijeve me emigrantë shqiptarë që zbarkonin në Puglia në vitet ‘90. Çfarë ka ndryshuar në këtë fenomen që atëherë? Cilat janë karakteristikat kryesore të diasporës në Itali?
Ngjarjet e gushtit 1991 në portin e Barit dhe në të gjithë Italinë janë epokale në shtrirje dhe shkallë, prandaj për t’i kuptuar më mirë ato u mbështeta në artikujt e gazetës italiane “Corriere della Sera” nga 7 deri më 14 gusht. Kanë kaluar shumë vite që kur shqiptarët u shkëputën nga izolimi i një regjimi mizor për t’u drejtuar drejt brigjeve italiane, si një mundësi për t’u larguar për një jetë më të mirë, por edhe si një simbol për të fitimi të një prej lirive themelore që u ishin mohuar për gati 40 vjet, për të lëvizur lirisht drejt mundësive të reja.
Natyrisht, tani në një situatë më të mirë shoqërore, ata ose i kanë harruar ato kujtime si pjesë të një bote që nuk ekziston më, ose përpiqen t’i harrojnë ato, duke menduar me nostalgji dhe duke i jetuar krenari sukseset e tyre pas një procesi të gjatë dhe të vështirë integrimi në vendet ku u vendosën për të ndërtuar të ardhmen e tyre dhe të pasardhësve të tyre. Ndërsa të tjerë, të lindur më vonë në Itali, i përkasin brezit që nuk i përjetoi ato ngjarje, ndoshta thjesht i ka dëgjuar si histori.
Për të kuptuar rëndësinë e ngjarjeve të gushtit, i jam referuar gazetës prestigjioze italiane “Corriere della Sera” duke shkruar kapitullin e fundit të librit tim mbi emigracionin shqiptar në Itali, të titulluar “Edhe unë, një emigrant, si ju”. I kam kushtuar shumë vite emigracionit shqiptar në Itali dhe shkrova e botova artikullin tim të parë pas mbërritjes sime në vitin 2004. Për angazhimin tim konstant ndaj shqiptarëve në Itali, Kryeministri Rama më dha titullin “Ambasador i Kombit”.
Libri im përmban opinionet, qëndrimet dhe historitë e mia personale, si dhe ato të të tjerëve, si dhe studime mbi emigracionin shqiptar në Itali. Jam shumë e kënaqur që e kam botuar këtë libër në një kohë vendimtare për Shqipërinë, e cila po përfundon procesin e anëtarësimit të plotë në BE dhe mund të them se është ndoshta ndër librat e parë që publikohet në Shqipëri mbi emigracionin shqiptar në Itali. Parathënia është nga Flutra Açka, një shkrimtare e njohur në Shqipëri dhe më gjerë.
Mendoj se ekzistojnë dy faza historike të imigracionit shqiptar: ajo e arbëreshëve, të cilët mund të konsiderohen si “diaspora”, dhe faza e dytë që filloi në vitet 1990, pas rënies së regjimit komunist. Për ata pas viteve 1990, sipas mendimit tim është shumë herët për t’i quajtur ata “diasporë”, sepse vijnë e shkojnë shpesh në Shqipëri, dhe shumë prej tyre ende nuk kanë shtetësi italiane. Imigrantët shqiptarë janë ndoshta komuniteti më i integruar në Itali. Shumë prej tyre janë sipërmarrës të suksesshëm, dhe shumë të tjerë kanë diploma universitare, duke u konfirmuar si profesionistë të shquar si avokatë, gazetarë, mjekë, infermierë, inxhinierë, kontabilistë, valltarë dhe fizioterapistë. Kohët e fundit, shumë prej tyre janë bërë aktivë edhe në jetën politike, të zgjedhur si përfaqësues vendorë. Kontributi i emigrantëve shqiptarë në familjet e tyre dhe në ekonominë shqiptare gjatë viteve ka qenë themelor, si përmes investimeve direkte ashtu edhe përmes parave të dërguara për të mbështetur familjet e tyre. Unë besoj se libri im është një testament i bukur për brezat e rinj, duke për të mos harrojnë të kaluarën, por edhe të ndihen krenarë për të ardhmen. Italia është “Atdheu i dytë” për të gjithë ne, dhe ne jemi mirënjohës për mikpritjen e saj dhe mundësitë që na ka ofruar.
Lidhjet midis Italisë dhe Shqipërisë janë të njohura. Si anëtar i Partisë Demokratike të Shqipërisë, a mund të jepni një pasqyrë të politikës së brendshme? Cilat janë partitë kryesore? A i pasqyron vërtet Edi Rama nevojat dhe vullnetin e popullit?
Partia Demokratike (PD) e Shqipërisë është sigurisht e vetmja parti në demokracitë perëndimore e konsideruar e djathtë dhe kjo është pasojë e historisë dhe ngjarjeve të viteve 1990. Rënia e regjimit komunist, që ishte një nga më të pamëshirshmit në planet, aq sa nuk mund të krahasohet as me Korenë e Veriut të sotme, ose “Stalinizmin”. Kryengritje të shumta nga studentët dhe qytetarët e zakonshëm: ata u mblodhën në protesta të mëdha dhe të njohura kundër regjimit në vitet 1990, duke kërkuar liri, “Shqipërinë si Europa” dhe demokraci. Prandaj, partia që themeluan duhej të quhej Partia Demokratike dhe duhej të ishte e krahut të djathtë, sepse e majta ishte simboli i periudhës së errët të regjimit. Udhëheqësi historik dhe aktual i Partisë Demokratike është Dr. Berisha, i cili ka dominuar jetën politike të Shqipërisë që nga vitet 1990 deri në ditët e sotme. Pas zgjedhjeve të vitit 2013, në të cilat Partia Demokratike humbi ndaj Partisë Socialiste (PS) të udhëhequr nga Rama, Berisha njoftoi dorëheqjen e tij, duke sinjalizuar tërheqjen nga jeta aktive politike, por mbeti si anëtar i parlamentit. Kështu u hap gara e re për kreun e ri të Partisë Demokratike, med dy figura të reja në moshë dhe përvojë institucionale: Sokol Oldashi dhe Lulzim Basha. Ky i fundit fitoi dhe mbeti kreu i Partisë Demokratike dhe i Opozitës, duke u rikonfirmuar përsëri pas zgjedhjeve të vitit 2021, kur Partia Demokratike arriti rezultatin e saj më të mirë zgjedhor ndonjëherë, por nuk arriti të siguronte shumicën për shkak të Kodit të ri Zgjedhor. Departamenti Amerikan i Shtetit e shpalli Sali Berishën person non grata më 19 maj 2021, për kryerjen e “akteve korruptive, të tilla si përvetësimi i fondeve publike dhe ndërhyrja në proceset publike, duke përfshirë përdorimin e pushtetit të tij për përfitimin e tij personal dhe për të pasuruar aleatët e tij politikë dhe anëtarët e familjes”. Më 9 shtator 2021, në një deklaratë publike si kryetar i Partisë Demokratike (PD), Lulzim Basha e pezulloi Sali Berishën nga grupi parlamentar i PD-së deri në sqarimin e situatës.
Fillimisht, Sali Berisha pretendoi se kjo ishte një çështje personale, duke premtuar se do të mbante distancë nga përfshirja e Partisë Demokratike. Megjithatë, pas vendimit të Bashës, ai filloi turne në të gjithë vendin duke u takuar me mbështetësit dhe anëtarët e partisë së tij. Kështu, u krijua një ndarje, me dy Parti Demokratike: atë jozyrtare të Berishës dhe atë zyrtare me Bashës si Kryetar legjitim.
Partia Demokratike hynë në një krizë të brendshme serioze mbi lidershipin e saj, duke përfunduar në gjykatë. Basha nuk arrin të menaxhojë situatën dhe stabilitetin e partisë; pas disa përpjekjeve, ai humbet gjyqin, duke mbetur udhëheqësi legjitim i Partisë Demokratike Sali Berisha njofton rikthimin e tij. Përpara krizës së Partisë Demokratike, unë kisha themeluar degën e Partisë Demokratike në Gjenova për herë të parë dhe isha anëtar i Këshillit Kombëtar. Duke mos pranuar rikthimin e Berishës, unë mbështeta Bashën si një model të ri të nevojshëm jo vetëm për Partinë Demokratike, por edhe për qeverisjen e Shqipërisë. E mbështeta derisa ai humbi gjyqin si udhëheqësi legjitim i Partisë Demokratike. Refuzova të ribashkohesha me Partinë Demokratike të Berishës, duke dhënë dorëheqjen nga jeta politike. Prandaj, tani nuk jam më pjesë e Partisë Demokratike të Berishës, por mbetem një zë i rëndësishëm publik opozitar.
Rama është kryeministri më jetëgjatë në historinë e tranzicionit të Shqipërisë; ka fituar zgjedhjet e fundit dhe sapo ka formuar qeverinë e tij të katërt. Edi Rama është kryeministri i Shqipërisë që nga viti 2013. Zgjedhjet në Shqipëri janë kontestuar gjithmonë nga pala humbëse, por për sa kohë që Rama fiton zgjedhjet, pavarësisht kontestime të Opozitës, dhe për sa kohë që ai arrin të rikonfirmojë shumicën e tij, kjo do të thotë se ai pasqyron Shqipërinë, sepse janë qytetarët ata që votojnë për të dhe e konfirmojnë atë.
Edi Rama është udhëheqësi më me ndikim, jo vetëm brenda partisë së tij, por edhe në nivel kombëtar. Duket se qëllimi i tij është anëtarësimi i plotë i Shqipërisë në BE deri në vitin 2030, dhe është bërë përparim i konsiderueshëm, pasi Shqipëria ka hapur shumicën e kapitujve të pranimit (vetëm pesë mbeten të pahapura). Gjatë mandatit të tij, disa nga anëtarët e Këshillit të Ministrave kanë pasur probleme me drejtësinë, duke përfunduar të hetuar, dënuar, dhe ish-zëvendëskryeministri i tij, Arben Ahmetaj, është në kërkim ndërkombëtar.
Justifikimi i Ramës ka qenë gjithmonë se përgjegjësia penale është një përgjegjësi individuale dhe të gjithë duhet të përballen me drejtësinë për veprimet e tyre. Gjithashtu, aktualisht në burg është kryetari i bashkisë së Tiranës, Erjon Veliaj, një figurë premtuese për udhëheqjen e ardhshme të PS-së (Partisë Socialiste). Risia absolute e qeverisë së re të Ramës është, për herë të parë, krijimi i një Ministrie të Inteligjencës Artificiale, të quajtur “Diella” .
Cilët janë skenarët e mundshëm gjeopolitikë ndërkombëtarë që mund të përfshijnë Shqipërinë?
Shqipëria luan një rol vendimtar në paqen dhe stabilitetin me fqinjët e saj, dhe kjo ka qenë gjithmonë politika e saj rajonale. Falë edhe raporteve personale midis Ramës dhe Melonit, marrëdhëniet dypalëshe janë të shkëlqyera, Italia është partneri më i rëndësishëm për flukset tregtare. Shqipëria i konsideron marrëdhëniet e saj me Shtetet e Bashkuara si strategjike dhe me rëndësi parësore: si anëtare e NATO-s, ajo është impenjuar, së bashku me anëtarët e tjerë, për të mbështetur Ukrainën. Si anëtare e NATO-s, Shqipëria ka një kontingjent ushtarak nën komandën e KFOR-it në Kosovë dhe merr pjesë në misione të shumta sigurie jashtë vendit. Skenarët e Shqipërisë janë të lidhura ngushtë me atë të BE-së, falë politikës së saj të integrimit, dhe me atë të NATO-s si anëtare. Prandaj, Shqipëria nuk ka dhe nuk mund të ndjekë një rrugë të ndryshme nga e pjesa tjetër e Perëndimit.
Intervista puntuale e chiarificatrice su un Paese ancora non noto agli Italiani in tutti i suoi aspetti. Va a merito degli Albanesi essersi saputi quasi sempre integrare efficacemente e civilmente nel nostro tessuto culturale, economico e sociale, pur senza perdere la loro identità. Nel 2024 ho visitato ad Argirocastro i rifugi antiatomici fatti costruire dal dittatore Hoxha: un emblema storico impressionante dei tempi cupissimi dell’isolamento dell’Albania e dei suoi stretti rapporti con il Partito comunista cinese. Che oggi quella Nazione stia intraprendendo il cammino di adesione all’UE dà la misura dei cambiamenti epocali che si desumono anche da questa bella intervista condotta da Arianne Ghersi.